Το And Then There Were None της Agatha Christie παραμένει μέχρι σήμερα το εμπορικότερο μυθιστόρημα μυστηρίου όλων των εποχών με πωλήσεις πάνω από 100 εκατ. αντίτυπα. Μόνο που αυτός είναι ο αμερικανικός τίτλος και όχι ο αυθεντικός βρετανικός.
Βλέπετε, το βιβλίο εκδόθηκε το 1939 με τον τίτλο Ten Little Niggers, από το ομώνυμο παιδικό τραγούδι που παίζει σημαντικό ρόλο στην πλοκή (για τους αμύητους, οκτώ άνθρωποι καταφθάνουν σε ένα απομονωμένο νησάκι, προσκεκλημένοι ενός μυστηριώδους οικοδεσπότη κι αρχίζουν να δολοφονούνται ένας-ένας με τρόπους που περιγράφονται στο τραγουδάκι). Ο όρος “νέγροι” θεωρούνταν προσβλητικός στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού ήδη από τις αρχές του περασμένου αιώνα, με συνέπεια ο τίτλος της αμερικανικής έκδοσης του 1940 να αλλάξει σε And Then There Were None (που είναι οι τελευταίες πέντε λέξεις του τραγουδιού), τίτλος που επικράτησε σε όλο τον αγγλόφωνο κόσμο (βοήθησε σ’ αυτό και η πολύ καλή ταινία του 1945) ενώ αφαιρέθηκαν και όλες οι αναφορές σε niggers από το κείμενο. Ο πρωτότυπος τίτλος συνέχισε να εμφανίζεται σε επανεκδόσεις στη Βρετανία μέχρι και το 1977, ενώ η τελευταία έκδοση μ’ αυτόν είναι η αμερικανική της Pocket Books το 1985. Επίσης από το 1964 έως το 1985 χρησιμοποιήθηκε κυρίως σε εκδόσεις τσέπης ο εναλλακτικός Ten Little Indians, μέχρι που κρίθηκε προσβλητικός για τους γηγενείς Αμερικανούς και αποσύρθηκε.
Το ελληνόφωνο κοινό γνωρίζουμε το βιβλίο περισσότερο με τον πρωτότυπο τίτλο του “Δέκα Μικροί Νέγροι”, γιατί στα ελληνικά ο όρος “νέγρος” δεν θεωρείται (τόσο) προσβλητικός (αν και χρησιμοποιείται σπάνια) και είναι απευθείας απόδοση του negro παρά του nigger, που με τη σειρά του αποδίδεται με το προσβλητικό και υποτιμητικό “αράπης” (κατά αναλογία το βιβλίο θα έπρεπε να κυκλοφορεί με τον τίτλο “Δέκα Μικροί Αράπηδες”, που θα ήταν, φυσικά, ανεπίτρεπτο - παρ’ όλα αυτά κυκλοφορούσε για πάνω από 40 χρόνια συσκευασμένο γλύκισμα με το όνομα “Αραπάκι”!).
Η αλλαγή τίτλων ή ονομασιών προϊόντων επειδή θεωρούνται προσβλητικά ή αντιεμπορικά σε κάποιες περιοχές του πλανήτη ή πληθυσμιακή ομάδα δεν είναι κάτι καινούργιο, ούτε σημείο των καιρών ή επιβολή της χούντας της πολιτικής ορθότητας. Ανέκαθεν γίνονταν για εμπορικούς ή νομικούς λόγους, όπως η μετονομασία του μοντέλου Malaga της Seat σε Gredos στην ελληνική αγορά, γιατί προσομοιώνει επικίνδυνα με το “μαλάκα”. Ακόμα και ελληνικές κινηματογραφικές παραγωγές της δεκαετίας του ‘80 άλλαζαν τους πικάντικους τίτλους τους, όταν προβάλλονταν στην πιο μαζική και συντηρητική τηλεόραση: έτσι το “Εγώ και το πουλί μου” έγινε “Νοκ άουτ στον έρωτα”, το “Έλα να γυμνωθούμε ντάρλινγκ” άλλαξε σε “Έλα να αγαπηθούμε ντάρλινγκ” (και έχασε όλες τις σκηνές με τους γυμνιστές) κ.ο.κ. Όχι όμως και το “Τον αράπη κι αν τον πλένεις το σαπούνι σου χαλάς” (1973), μια πανάθλια, ρατσιστική κωμωδία-χουντικό κατάλοιπο με τον Κώστα Βουτσά, που διατηρεί τον προσβλητικό τίτλο της (και όλο το θέμα της μαζί) αναλλοίωτα μέχρι σήμερα. Βλέπετε, για την ελληνική τηλεόραση το “πουλί” είναι ανεπίτρεπτο ενώ ο “αράπης” προφανώς αποδεκτό και ξεκαρδιστικό - χαρακτηριστικό μιας υποκριτικά σεμνότυφης κοινωνίας, που ενοχοποιεί το γυμνό και το σεξ, ενώ ταυτόχρονα αποθεώνει την σεφερλίδικη καφρίλα, τον ρατσισμό και τον σεξισμό.
Η συζήτηση για τις αλλαγές/προσαρμογές σε λογοτεχνικά κείμενα ήρθε πρόσφατα στο προσκήνιο πρώτα με την απόφαση της Fleming Publications Ltd, η οποία κατέχει τα δικαιώματα του έργου του συγγραφέα του James Bond, Ian Fleming, να προσλάβει “αναγνώστες ευαισθησίας” για να εξετάσουν τα κείμενα και να εντοπίσουν προσβλητικές -κυρίως ρατσιστικές, σεξιστικές και ομοφοβικές- εκφράσεις (όπως η λέξη nigger και υποτιμητικές αναφορές στην εθνικότητα ορισμένων δευτερευόντων χαρακτήρων). Οι εκδότες κατάλαβαν ότι υπάρχει μια ολόκληρη γενιά νέων αναγνωστών, που δεν θα αγοράσουν βιβλίο που περιέχει προσβλητικές φράσεις και αποφάσισαν να αλλοιώσουν το αυθεντικό κείμενο προκειμένου να γίνει αρεστό. Ή πολιτικώς ορθό, αν προτιμάτε.
Σειρά πήρε η Agatha Christie, επίσης Αγγλίδα, επίσης της παλιάς σχολής, τότε που η Αυτοκρατορική Βρετανία (έστω στα τελευταία της) κοιτούσε αφ’ υψηλού τις (πρώην) αποικίες και τους ιθαγενείς κατοίκους τους. Σε όλες τις επανεκδόσεις των μυθιστορημάτων της εμπορικότερης συγγραφέως όλων των εποχών από την HarperCollins θα λείπουν όλοι οι όροι και περιγραφές, που σήμερα μπορούν να θεωρηθούν προσβλητικές. Από το Death on the Nile, για παράδειγμα, θα αφαιρεθούν όλες οι υποτιμητικές αναφορές στους Αιγύπτιους, άσχετα εάν ο αναγνώστης γνωρίζει ότι είναι απλά οι απόψεις ενός χαρακτήρα (ή της συγγραφέως μέσω του χαρακτήρα) που θεωρούνταν “νορμάλ” για έναν αριστοκράτη Ευρωπαίο του 1937 και τίποτα περισσότερο. Δεν σημαίνει ότι κανονικοποιούνται γιατί, πολύ απλά, σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Κανείς δεν θα πιστέψει ότι ο σεξισμός και ο ρατσισμός είναι ΟΚ επειδή το είπαν ο Fleming ή η Christie. Άλλωστε είναι πεθαμένοι εδώ και δεκαετίες, δεν επηρεάζουν κόσμο μέσω Insta και TikTok. Εδώ έχουμε τον Andrew Tate να προσηλυτίζει εκατομμύρια αγόρια σε όλο τον κόσμο στη μισογύνικη, ρατσιστική και ομοφοβική ρητορική του κι εμείς φοβόμαστε ένα αστυνομικό μυθιστόρημα που γράφτηκε πριν από σχεδόν έναν αιώνα;
Και πού ακριβώς σταματάει αυτό; Και ποιος ορίζει το χυδαίο, το προσβλητικό ή το απρεπές; Ποιος έχει άραγε σειρά; Ο Όμηρος; Ο Αριστοφάνης; Μήπως οι μισογύνικες αναφορές της Βίβλου (που παρεμπιπτόντως έπεσε στα μαλακά, γιατί η πολιτική ορθότητα έμπλεξε τα μπούτια της με την ανεξιθρησκεία); Τα λογοτεχνικά έργα, όπως και κάθε μορφή τέχνης, από πίνακες μέχρι τραγούδια και ταινίες, θα πρέπει να αφήνονται ως έχουν, χρονοκάψουλες που αποτυπώνουν το αυθεντικό κλίμα, τα ήθη και το πνεύμα της κάθε εποχής και όχι να προσαρμόζονται ανάλογα στις μεταγενέστερες. Κι αν δυσκολεύεστε να το κατανοήσετε, σκεφτείτε το πιο απλό: σήμερα επικροτείτε την επικρατούσα woke αντίληψη. Αν αύριο επικρατήσει κάποια alt-right φασίζουσα νοοτροπία ως αντίσταση στην πρώτη, και με πρόσχημα την “ελευθερία της έκφρασης” πατήσει ακριβώς πάνω στην ίδια αντίληψη κι αρχίσει να απαγορεύει οτιδήποτε μη λευκό, στρέιτ και χριστιανικό;
Σε μια εποχή που βιβλία όπως το The Handmaid’s Tale και το The Hate U Give πετάγονται έξω από σχολικές βιβλιοθήκες των ΗΠΑ και η ακροδεξιά γνωρίζει παγκόσμια άνοδο (με τον μανδύα της αντίστασης στη φασίζουσα πολιτική ορθότητα), στ’ αλήθεια πιστεύετε πως είναι σωστό να απαντάμε με περισσότερη self-justified λογοκρισία;
Ίσως η μέρα που θα ζήσουμε καταστάσεις τύπου 1984 και Fahrenheit 451 να μην είναι και τόσο μακριά...
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ:
• Απόφαση-Σοκ από το Ηνωμένο Βασίλειο: Με ηλεκτρονική Visa η είσοδος στη χώρα
• Τέσσερα πράγματα που ποτέ δεν πρέπει να αναζητήσεις στην Google - Ο λόγος
• Πότε και που αναμένεται να έχουμε ξανά βροχές; Αναλυτικά η πρόγνωση του καιρού μέχρι την Παρασκευή
• Ανείπωτη θλίψη: Απεβίωσε σπουδαίος στιχουργός - Συνεργάστηκε με Νταλάρα, Μαχαιρίτσα και Κότσιρα
Δημογραφικό: Κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την υπογεννητικότητα ο ΠτΔ - Αυτά είναι τα νέα μέτρα που εξήγγειλε - Δείτε βίντεο
Τον κώδωνα του κινδύνου κρούει η Κυβέρνηση αναφορικά με το θέμα της υπογεννητικότητας, με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Νίκο Χριστοδουλίδη να ανακοινώνει νέα μέτρα για την αντιμετώπιση του δημογραφικού ζητήματος.
Ακολουθήστε το Tothemaonline.com στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
