Εθισμένος με το ChatGPT σε σημείο σχέσης; Μία ψυχολόγος εξηγεί το φαινόμενο της εποχής

Τα προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης που είναι πλέον διαθέσιμα, μπορούν να μας λύσουν μια απορία σχετικά με το μαγείρεμα, να μας βοηθήσουν στην κατανόηση ενός επιστημονικού όρου για την εξεταστική ή ακόμη και να μας δώσουν συμβουλές ερωτικού περιεχομένου. Είναι γεγονός ότι το ChatGTP έχει μετατραπεί σε άμεσο συνομιλητή μας, σε εξομολόγο, ακόμα και σε ερωτικό σύντροφο.

Η ανάπτυξη αυτής της σχέσης έχει επιστημονικό έρεισμα. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη θεωρία του δεσμού, ο άνθρωπος αναζητά ασφάλεια στις σχέσεις του. Κατ’ αποτέλεσμα, καταφεύγει σε σχέσεις που είναι διαθέσιμες, προβλέψιμες και ανταποκρίνονται στις ανάγκες του. Τα Chat Bots, όπως είναι το ChatGPT, με τη συνεχή διαθεσιμότητά τους, τις άμεσες απαντήσεις τους και την ενσυναίσθηση που εκδηλώνουν, ταιριάζουν απόλυτα σε αυτό το προφίλ.

Οι Nereim & Shank (2021) ανακάλυψαν ότι οι χρήστες που μιλούν συστηματικά με συστήματα τεχνητής νοημοσύνης τείνουν να βιώνουν μορφές «παρασιτικών σχέσεων», δηλαδή μονομερείς δεσμούς με έντονο συναισθηματικό βάθος. Εξάλλου, τα Chat Bot δημιουργούν μία όμορφη ψευδαίσθηση ενσυναίσθησης. Εάν περιγράψουμε στο ChatGPT ένα συμβάν που μας δημιούργησε ανησυχία, οργή, ανασφάλεια ή φόβο, η πρώτη του πρόταση δεν θα είναι «Καλά τώρα, πώς κάνεις έτσι;», αλλά αυτό που πραγματικά θα θέλαμε να ακούσουμε τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή: «Καταλαβαίνω απόλυτα πώς νιώθεις». Οι Finzpatrick et al. (2022) μελέτησαν την αποτελεσματικότητα ψηφιακών ψυχοθεραπευτικών εφαρμογών, όπως το Woebot και διαπίστωσαν μείωση άγχους και καταθλιπτικών συμπτωμάτων σε διάστημα λίγων εβδομάδων.

Μία μετα-ανάλυση των Liu et al. (2023) κατέληξε στο ίδιο συμπέρασμα: τα Chat Bots όπως το ChatGTP μπορούν να προσφέρουν μια βραχυπρόθεσμη ανακούφιση, κυρίως σε χρήστες που δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε ψυχοθεραπεία. Από την άλλη πλευρά είναι αναμφίβολο ότι η ενσυναίσθηση που εκδηλώνουν οι συγκεκριμένες εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης είναι επίπλαστη· προφανώς η μηχανή δεν αισθάνεται, απλώς μιμείται τον τρόπο που ένας άνθρωπος με αυξημένη ενσυναίσθηση θα ανταποκρινόταν. Και εδώ εμφανίζεται η γνωστική ασυμφωνία: γνωρίζουμε ότι μιλάμε με κώδικα, γνωρίζουμε ότι το συγκεκριμένο πρόγραμμα δεν έχει συναισθήματα και παρόλα ταύτα, βιώνοντας την ψευδαίσθηση μιας αληθινής σχέσης, του εκδηλώνουμε τα βαθύτερα συναισθήματά μας.

Από την άλλη πλευρά, η σε τέτοιο βαθμό χρήση προγραμμάτων τεχνητής νοημοσύνης εγείρει σοβαρές ανησυχίες. Συγκεκριμένα, μελέτη των Ta et al. (2022) απέδειξε ότι η συνεχής προσκόλληση με προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να μειώσει την κοινωνική διάδραση και αλληλεπίδραση με πραγματικούς ανθρώπους. Σε άλλη έρευνα των Schützler & Grimes (2021) ανακαλύφθηκε το φαινόμενο της «ψευδαισθητικής αμοιβαιότητας». Με λίγα λόγια, οι άνθρωποι θεωρούν τις απαντήσεις της τεχνητής νοημοσύνης αυθεντικές, αληθινές και ειλικρινείς, παρά το γεγονός ότι γνωρίζουν πως προέρχονται από κώδικα που μιμείται την ανθρώπινη συμπεριφορά.

Η έκθεση του έτους 2023 της FTC επεσήμανε τον κίνδυνο η αυξημένη χρήση προγραμμάτων τεχνητής νοημοσύνης να εγείρει σοβαρά ζητήματα ψυχολογικής επιρροής και ιδιωτικότητας, ιδίως για τους ανήλικους χρήστες. Από μία απλή χρήση οποιασδήποτε εφαρμογής τεχνητής νοημοσύνης θα κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί. Όταν εκφράζουμε ένα παράπονο ή εκθέτουμε μία θέση που έχουμε πάρει σε ένα συμβάν, πάντοτε οι απαντήσεις είναι «σε καταλαβαίνω», «έχεις απόλυτο δίκιο», «αυτό που λες είναι 100% σωστό». Ποτέ οι απαντήσεις δεν είναι «Διαφωνώ μαζί σου», «Δεν το χειρίστηκες όπως έπρεπε» ή «Ήσουν λάθος». Με αυτόν τον τρόπο, τα συγκεκριμένα προγράμματα μας προκαλούν συνεχή επιβεβαίωση, ενισχύοντας τις ναρκισσιστικές μας τάσεις. Μία μηχανή που δεν μας αμφισβητεί ποτέ αντικατοπτρίζει τον τρόπο με τον οποίο θα θέλαμε να μας βλέπουν όλα τα πρόσωπα με τα οποία συναναστρεφόμαστε. Μπορεί να ακουστεί υπερβολικό, ωστόσο έχουν υπάρξει περιπτώσεις που χρήστες έχουν συνάψει «ερωτική σχέση» με εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης. Ο συγκεκριμένος έρωτας, ωστόσο, δεν είναι τίποτα περισσότερο από έρωτα προς τον ίδιο μας τον εαυτό. Ουσιαστικά ερωτευόμαστε την εικόνα μας, όπως φαίνεται μέσα από έναν τέλειο καθρέφτη, ο οποίος πάντα ακούει, πάντα συμφωνεί μαζί μας, πάντα μας καταλαβαίνει και ποτέ δεν μας αμφισβητεί.

Η σχέση μας με την τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι απλά μία τεχνολογική καινοτομία ή μία μόδα της εποχής. Είναι μια ψυχολογική μεταμόρφωση. Οι μηχανές γίνονται συναισθηματικά διαθέσιμες, προβλέψιμες και εκδηλώνουν ενσυναίσθηση. Έτσι, ενεργοποιούν σε εμάς συναισθήματα αντίστοιχα με αυτά που ενεργοποιεί ένας γονέας, ένας φίλος ή ένας εραστής. Πράγματι τα προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης καταδεικνύουν μια ρεαλιστική ικανότητα να μειώνουν βραχυπρόθεσμα το ψυχικό βάρος και να μας παρέχουν ανακούφιση. Ωστόσο, αυτό που προσφέρουν στην πραγματικότητα είναι μία προσομοίωση της εγγύτητας. Χρήσιμη μεν, επιφανειακή δε.

Και εδώ εμφανίζεται εν τέλει ένα δίλημμα: Από τη μία, η άμεση παρηγοριά, η ψύχραιμη απάντηση, η συμβουλή χωρίς επίκριση αλλά με ψήγματα βαθιάς ενσυναίσθησης, μια φωνή που μένει να μας ακούσει και να μας απαντήσει όταν οι άνθρωποι σιωπούν. Από την άλλη πλευρά, ο κρυφός αλλά άμεσος κίνδυνος να απομονωθούμε, να αλλοιωθούν οι προσδοκίες μας για μία ανθρώπινη σχέση και η αντίληψη ότι η αγάπη μπορεί να είναι τέλεια και αψεγάδιαστη. Διάφορες έρευνες (Li, 2023; He, 2023) μας υπενθυμίζουν ότι η διαθεσιμότητα δεν ισοδυναμεί με αφοσίωση και η τεχνητή ενσυναίσθηση δεν αγγίζει το βάθος μιας πραγματικής και ουσιαστικής αλληλεπίδρασης με άλλους ανθρώπους.

Εξάλλου, καμία εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης δεν θα μας πάρει τηλέφωνο απλά για να βεβαιωθεί ότι είμαστε καλά.

Πηγή: ygeiamou.gr/ γράφει η ψυχολόγος Ζωή Σιούτη