Η παραπληροφόρηση κατέχει σίγουρα τον δικό της, ξεχωριστό ρόλο στη δύναμη των θεωριών συνωμοσίας. Νέα έρευνα, ωστόσο, υποδεικνύει έναν άλλο, λιγότερο προφανή παράγοντα: το κάνουν «από κακία», από μοχθηρότητα.
Μια πρόσφατη μελέτη από ερευνητές των Πανεπιστημίων Staffordshire και Birmingham «φωτίζει» τα κίνητρα πίσω από τις θεωρίες συνωμοσίας. Η έρευνα, που δημοσιεύθηκε στο Journal of Social Issues, υποδηλώνει ότι οι ιδέες αυτές μπορεί να λειτουργούν ως ψυχολογικά εργαλεία για όσους αισθάνονται μειονεκτικά. Συχνά, δεν είναι αποτέλεσμα άγνοιας, αλλά προκύπτουν από την επιθυμία να αμφισβητηθεί η αντιληπτή εξουσία με κάθε κόστος.
«Τα μοχθηρά ψυχολογικά κίνητρα τείνουν να αναδύονται όταν οι άνθρωποι αισθάνονται ανταγωνιστικά και μειονεκτικά, όταν νιώθουν αβεβαιότητα, απειλή ή υποτίμηση. Η κακεντρέχεια γεννά την επιθυμία να «ισοπεδώσουμε τους όρους ανταγωνισμού», προσπαθώντας να ρίξουμε κάποιον άλλο, επειδή νιώθουμε ότι δεν υπάρχει άλλη επιλογή. Οι θεωρίες συνωμοσίας χρησιμεύουν ως ένα εργαλείο ώστε τα άτομα να ικανοποιήσουν αυτή την επιθυμία, απορρίπτοντας τη γνώμη των εμπειρογνωμόνων και της επιστημονικής συναίνεσης», εξηγεί ο επικεφαλής ερευνητής, David Gordon.
Με άλλα λόγια, για κάποιους, η άρνηση των επίσημων αφηγήσεων δεν είναι απλώς μια πράξη σκεπτικισμού, αλλά μια μορφή αντίστασης. Απορρίπτοντας την επικρατούσα τάση, αντεπιτίθενται συμβολικά στους θεσμούς και τις αρχές, που θεωρούν ότι έχουν αδικαιολόγητη επιρροή στη ζωή τους.
Για να ελέγξουν αυτή την υπόθεση, οι ερευνητές διεξήγαγαν τρεις μελέτες στις οποίες συμμετείχαν περισσότερα από 1.000 άτομα. Τα ευρήματά τους αποκάλυψαν μια ισχυρή συσχέτιση μεταξύ των κακοπροαίρετων τάσεων και της πίστης σε θεωρίες συνωμοσίας, ιδίως σε αυτές που αφορούν στην πανδημία της COVID-19.
Η πρώτη μελέτη, στην οποία συμμετείχαν 301 κάτοικοι του Ηνωμένου Βασιλείου, εξέτασε τα επίπεδα μίσους, τις συνωμοσιολογικές πεποιθήσεις και ψυχολογικούς παράγοντες, όπως η πολιτική αδυναμία, ο φόβος για άλλες ομάδες και η δυσφορία εξαιτίας αβεβαιότητας. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα άτομα που αισθάνονταν μειονεκτικά ήταν πιο πιθανό να υιοθετήσουν συνωμοσιολογικές πεποιθήσεις.
Μια δεύτερη μελέτη, με 405 συμμετέχοντες, ενίσχυσε αυτά τα ευρήματα. Ειδικότερα, στις περιπτώσεις που η αβεβαιότητα ήταν πρωταρχικός παράγοντας, το μίσος έγινε βασικός δείκτης πρόβλεψης της συνωμοσιολογικής σκέψης. Αυτό μαρτυρά ότι όταν οι άνθρωποι αισθάνονται αβέβαιοι για τον κόσμο, μπορεί να αντιδράσουν με κακία, απορρίπτοντας τις επικρατούσες εξηγήσεις.
Σύμφωνα με την ερευνήτρια Megan Birney, η πίστη στις θεωρίες συνωμοσίας δεν είναι απαραίτητα μια συνειδητή επιλογή. «Δεν υπονοούμε ότι οι άνθρωποι επιλέγουν σκόπιμα να είναι κακόβουλοι όταν πιστεύουν και διαδίδουν θεωρίες συνωμοσίας», εξηγεί. «Αντίθετα, τα ευρήματά μας υποδηλώνουν ότι τα συναισθήματα μειονεξίας μπορούν να προκαλέσουν μια κοινή ψυχολογική – κακεντρεχή – αντίδραση, η οποία κάνει τα άτομα πιο δεκτικά στις θεωρίες συνωμοσίας».
Αυτή η διαπίστωση αμφισβητεί την κοινή πεποίθηση ότι η υιοθέτηση των θεωριών συνωμοσίας είναι απλώς αποτέλεσμα ανεπαρκούς ενημέρωσης ή παραπληροφόρησης. Αντίθετα, πολλοί μπορεί να ανταποκρίνονται σε μια βαθύτερη ψυχολογική ανάγκη να εξουδετερώσουν τα αισθήματα κατωτερότητας ή αποκλεισμού.
Για παράδειγμα, η έλλειψη επιστημονικής παιδείας μπορεί να κάνει τα άτομα να αισθάνονται μειονεκτικά σε σχέση με τους ειδικούς. Αντί να αναγνωρίσουν αυτό το χάσμα, κάποιοι απορρίπτουν εντελώς την επιστημονική εγκυρότητα, επιμένοντας ότι οι επιστήμονες χειραγωγούν τα δεδομένα και αποκρύπτουν την αλήθεια. Με αυτόν τον τρόπο, διεκδικούν την αίσθηση του ελέγχου και της ειδικής γνώσης, αντιστρέφοντας την αντιληπτή ανισορροπία ισχύος.
Ομοίως, αν τα άτομα αισθάνονται ανίσχυρα απέναντι στην κυβερνητική εξουσία, η αντιμετώπισή της ως μέρος μιας μεγάλης συνωμοσίας παρέχει μια εξήγηση, υπονομεύοντας ταυτόχρονα τη νομιμότητα των εξουσιαστών.
Η νέα μελέτη υποδηλώνει ότι η κακεντρέχεια ενοποιεί αυτά τα κίνητρα, λειτουργώντας ως κοινή συνισταμένη στη συνωμοσιολογική σκέψη. Η καταπολέμηση της παραπληροφόρησης, επομένως, απαιτεί περισσότερα από μια απλή παρουσίαση έγκυρων στοιχείων – απαιτεί την αντιμετώπιση των ευρύτερων κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων που τροφοδοτούν αυτές τις πεποιθήσεις. «Αν αντιμετωπίσουμε τις θεωρίες συνωμοσίας ως μια αντίδραση, τότε η αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την επίλυση ευρύτερων κοινωνικών ζητημάτων, όπως η οικονομική ανασφάλεια και η ανισότητα», καταλήγει ο δρ. Gordon.
Προωθώντας τη συμμετοχικότητα, βελτιώνοντας την επιστημονική επικοινωνία και μειώνοντας τις ανισότητες, μπορούμε να μειώσουμε την απήχηση των θεωριών συνωμοσίας και να δημιουργήσουμε έναν πιο ενημερωμένο και λιγότερο διχασμένο κόσμο.
ΠΗΓΗ: ygeiamou.gr
Ακολουθήστε το Tothemaonline.com στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Οι ΗΠΑ τερματίζουν την διακοπή στην ανταλλαγή πληροφοριών με την Ουκρανία και θα επαναλάβουν τη βοήθεια στον τομέα της ασφάλειας, έγινε γνωστό από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ μετά τη συνάντηση με την ουκρανική αντιπροσωπεία στη Σαουδική Αραβία.
