Όραμά μας είναι μία Κύπρος της γνώσης, της έρευνας, της επιστήμης, της καινοτομίας και της επιχειρηματικότητας, που αποτελεί ατμομηχανή βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης για τη χώρα και δίνει ταυτόχρονα λύσεις στα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα του τόπου και του πλανήτη και διασφαλίζει δικαιότερη και πιο συμπεριληπτική κοινωνική ευημερία.
Η έρευνα και καινοτομία, ήταν χαμηλά στις προτεραιότητες της απερχόμενης διακυβέρνησης. Σε σύγκριση με τα υπόλοιπα κράτη της ΕΕ, η Κυπριακή Δημοκρατία καταλαμβάνει θλιβερές θέσεις στους σχετικούς πίνακες κατάταξης. Οι δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη το 2021 δεν ξεπερνούν το 1% του ΑΕΠ μας, με αποτέλεσμα να καταλαμβάνουμε την πέμπτη θέση από το τέλος, στη σχετική κατάταξη. Ως αποτέλεσμα, η Κύπρος παραμένει ουραγός στη δημιουργία ερευνών, εντός ΕΕ.
Στόχος μας, είναι η έρευνα και η καινοτομία να καταστούν βασικό εργαλείο στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των πολιτών και στην εφαρμογή καινοτόμων πρακτικών και λύσεων σε προβλήματα που ταλανίζουν την οικονομία και την κοινωνία. Δύο βασικές παράμετροι για βιώσιμη ανάπτυξη είναι η έρευνα και η παιδεία. Η δική μας διακυβέρνηση θα επενδύσει και στα δύο.
Οι προτάσεις μας στηρίζονται σε τρεις βασικούς πυλώνες:
1. Θεσμικό πλαίσιο (Institutions and Government) και Υποδομές (Places – Infrastructure)
2. Χρηματοδότηση (Funding)
3. Άνθρωποι (People)
1. Θεσμικό πλαίσιο (Institutions and Government) και Υποδομές (Places – Infrastructure)
Η δημιουργία του Υφυπουργείου Έρευνας, Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής αποτελεί βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Για να μπορέσει όμως το Υφυπουργείο να επιτελέσει τον ρόλο που του έχει ανατεθεί, πρέπει να στελεχωθεί σωστά και στα πρώτα τουλάχιστον στάδια, να τύχει της αναγκαίας τεχνοκρατικής υποστήριξης. Παράλληλα, πρέπει να του χορηγηθούν οι απαραίτητοι πόροι για υλοποίηση της Εθνικής Στρατηγικής Έρευνας και Καινοτομίας και να τεθούν συγκεκριμένα κριτήρια για τις χρηματοδοτούμενες δράσεις.
• Κατάρτιση κριτηρίων για συμμετοχή σε επιτροπές, με στόχο τον εκδημοκρατισμό των διαδικασιών.
Στο Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΙΔΕΚ), όπως και γενικότερα, η κατάρτιση των επιτροπών γίνεται σήμερα χωρίς συγκεκριμένα κριτήρια συμμετοχής και πλαισίου εργασίας, με αποτέλεσμα να παρατηρούνται σοβαρά προβλήματα.
Προτείνουμε την κατάρτιση πίνακα κριτηρίων για τη συμμετοχή ατόμων σε επιτροπές τόσο του ΙΔΕΚ όσο και γενικότερα (π.χ. διαχειριστικές επιτροπές για τα ευρωπαϊκά προγράμματα, επιτροπές αξιολόγησης για θέματα που αφορούν την έρευνα και την καινοτομία), ώστε να διασφαλιστεί ο εκδημοκρατισμός των διαδικασιών και η διαφάνεια.
• Θεσμοθέτηση μόνιμων συμβουλευτικών επιτροπών επιστημόνων (εκτελεστικής και νομοθετικής εξουσίας).
Σήμερα, η επιστημοσύνη και η συσσωρευμένη γνώση επιστημόνων, που ασχολούνται με θέματα για τα οποία θα μπορούσαν να εκπονήσουν πολιτικές προτάσεις, δεν τυγχάνει της κατάλληλης εκμετάλλευσης.
Προτείνουμε τη σύσταση μόνιμων επιστημονικών επιτροπών σε κάθε Υπουργείο, οι οποίες θα παρέχουν τεκμηρίωση και αρωγή σε κάθε τομέα πολιτικής και πολιτικών προτάσεων. Άμεση προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στη θεσμοθέτηση επιτροπών για τη διασφάλιση τεκμηρίωσης σε θέματα Δημόσιας Υγείας.
Προτείνουμε επίσης τη σύσταση Γραφείου Επιστήμης και Τεχνολογίας του Κοινοβουλίου, στα πρότυπα κοινοβουλίων του εξωτερικού (π.χ. Parliamentary Office of Science and Technology στο Η.Β.), που θα αποτελεί τον σύμβουλο της Βουλής των Αντιπροσώπων. Υπάρχει ανάγκη βελτίωσης του τρόπου δρομολόγησης νομοθετικών πρωτοβουλιών, μέσω της εντατικοποίησης αλλά και τυποποίησης της διαβούλευσης του Κυπριακού Κοινοβουλίου με σχετικές υπηρεσίες, ΜΚΟ, κυβερνητικά τμήματα, ακαδημαϊκούς και άλλους ερευνητικούς φορείς και εμπειρογνώμονες, αλλά και με την κοινωνία των πολιτών ευρύτερα. Οι νομοθετικές πρωτοβουλίες πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους τη διεθνή πρακτική και την επιστημονική βιβλιογραφία.
• Διασφάλιση της ανοικτής πρόσβασης σε δεδομένα.
Η πρόσβαση στα ερευνητικά δεδομένα, εκεί και όπου είναι εφικτή, πρέπει να παρέχεται απρόσκοπτα σε όλους και είναι θετικό το ότι υπάρχει εθνική πολιτική για το θέμα.
Προτείνουμε τη θεσμοθέτηση πλαισίου που θα υποχρεώνει τους λήπτες χρηματοδοτικών προγραμμάτων να διασφαλίζουν ότι τα δεδομένα από τα χρηματοδοτούμενα προγράμματα, μετά την πάροδο συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος, θα είναι προσβάσιμα από την υπόλοιπη ερευνητική κοινότητα, όπως και την κοινωνία γενικότερα.
• Αναβάθμιση Καινοτομίας
Τo υφιστάμενο Εθνικό Σύστημα Καινοτομίας (National Innovation System) επικεντρώνεται σε επενδύσεις και χρηματοδότηση με βασικό στόχο τη μεγιστοποίηση της οικονομικής επίδρασης (economic impact), δηλαδή την οικονομική ανάπτυξη των επιχειρήσεων, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και εν τέλει την αύξηση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ).
Πέρα από τα πιο πάνω, προτείνουμε τη διασφάλιση μίας πιο δίκαιης, συμπεριληπτικής και βιώσιμης ανάπτυξης και ευημερίας, μέσω της ενεργού ενσωμάτωσης στις Πολιτικές Ε&Κ των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης, οι οποίες περιλαμβάνουν μείωση/εξάλειψη της φτώχειας, ποιοτικές θέσεις εργασίας, μείωση ανισοτήτων, προώθηση της υπεύθυνης και βιώσιμης κατανάλωσης και παραγωγής κ.ά. Σημείο αναφοράς μας είναι παράλληλα η Πράσινη Συμφωνία της Ε.Ε. και η Ψηφιακή Μετάβαση.
Προτείνουμε επίσης πιο συστημική προσέγγιση (System Innovation) μέσω ενός νέου, οριζόντιου πλαισίου, που συνενώνει τεχνολογία και κοινωνική καινοτομία σε καίρια θέματα, όπως η βιώσιμη και προσιτή στέγαση, η διαχείριση του νερού, η κινητικότητα και οι συγκοινωνίες, η υγεία κ.ά.
• Υιοθέτηση νέου πλαισίου συστημικής καινοτομίας (System Innovation)
Προτείνουμε την υιοθέτηση ενός πλαισίου καινοτομίας που να μπορεί να συνδέει διάφορα κρίσιμα υποσυστήματα καινοτομίας ή διαφορετικές θεματικές. Συγκεκριμένα, χρειάζονται δομές και διαδικασίες που δημιουργούν συνέργειες μεταξύ του συστήματος παραγωγής έρευνας (βασικής και εφαρμοσμένης), του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και κρίσιμων συστημάτων, όπως της Υγείας, της Παιδείας, του Πολιτισμού, της Κοινωνικής Στήριξης, του Περιβάλλοντος κ.ά.
• Ενδυνάμωση Επιπέδου Πολιτικής στο Σύστημα Διακυβέρνησης
Προτείνουμε τη δημιουργία διαθεματικών συμβουλευτικών επιστημονικών επιτροπών που θα ενισχύουν το έργο του Επικεφαλής Επιστήμονα.
• Δημιουργία/Ενίσχυση/Ανάπτυξη θεσμού Ανοικτής Καινοτομίας και Ανοικτής Επιστήμης (Open Innovation and Open Science)
Προτείνουμε:
• Την προώθηση συνεργασιών και συνεργειών μεταξύ του επιχειρηματικού κόσμου, της δημόσιας υπηρεσίας και των πανεπιστημίων, με στόχο τη βελτίωση υφιστάμενων υπηρεσιών, διεργασιών και προϊόντων ή την ανακάλυψη νέων.
• Την προώθηση κουλτούρας ανοικτών δεδομένων.
• Εκπαιδευτικά προγράμματα για επιχειρήσεις, προκειμένου να αναπτυχθούν οι δεξιότητες έρευνας, ανάπτυξης και καινοτομίας, δημιουργία προγράμματος εφαρμοσμένης και πειραματικής έρευνας βασισμένης στις ανάγκες των επιχειρήσεων, με στόχο την ανάπτυξη ανταγωνιστικών προϊόντων και την ανάπτυξη συνεργασιών εντός και εκτός Κύπρου.
• Πρόσβαση επιχειρήσεων σε ερευνητικές υποδομές πανεπιστημίων και άλλων ερευνητικών ιδρυμάτων.
• Νομοθεσία για δημιουργία Spinoffs
Προτείνουμε την αξιολόγηση του νέου αυτού θεσμού, που ακόμα δεν εφαρμόστηκε.
• StartUp to ScaleUp
Οι νεοφυείς επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας μπορούν να δημιουργήσουν ποιοτικές θέσεις εργασίας, αλλά και να προσφέρουν λύσεις σε σημαντικά κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα. Είναι θέμα κρίσιμης μάζας, συνεπώς για να έχουμε πετυχημένες startups χρειαζόμαστε σημαντική αύξηση του αριθμού τους και ένα «οικοσύστημα» που να μπορεί να τις οδηγήσει σε γρήγορη ανάπτυξη και επέκταση εκτός Κύπρου.
Προτείνουμε:
• Τη δημιουργία ενός Venture Investment Fund.
• Την προβολή και προώθηση της Κύπρου ως ασφαλούς περιβάλλοντος ανάπτυξης startups για νέους, καθώς και Digital nomads.
• Επικέντρωση σε ένα μικρό πεδίο εξειδίκευσης, όπου μπορούμε να επιτύχουμε σημαντική επίδραση σε διεθνές επίπεδο (π.χ. online security, gaming, fintech κλπ.). Η επιλογή των περιοχών εξειδίκευσης να γίνει με συγκεκριμένα κριτήρια, π.χ. τομείς όπου η ποιότητα υπερτερεί της ποσότητας, τομείς όπου η Κύπρος έχει ήδη ένα συγκριτικό πλεονέκτημα, τομείς όπου δεν υπάρχει ένας ξεκάθαρος παγκόσμιος ηγέτης, τομείς όπου η χώρα μας λόγω φυσικών πόρων ή άλλων δεδομένων (π.χ. ηλιοφάνεια, λειψυδρία, γεωγραφική θέση) μπορεί να ηγηθεί. Άλλες περιοχές δραστηριοποίησης μπορεί να είναι το διάστημα (aerospace autonomous vehicles), τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη (ΜΕΑ drones), οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οι τεχνολογίες υγείας, ο πολιτισμός κ.ά.
• Διασφάλιση της πρόσβασης των startups σε ταλέντα (κυρίως εντός Πανεπιστημίων και Ερευνητικών Ιδρυμάτων), ενίσχυση των δομών που προσφέρουν στήριξη (incubators, accelerators), καθοδήγηση και δικτύωση για διεθνοποίηση των εργασιών των startups.
• Τροποποίηση του φορολογικού καθεστώτος για τις νεοφυείς επιχειρήσεις, με φοροαπαλλαγές για τα πρώτα χρόνια λειτουργίας τους (pre-profit years) ή για επενδύσεις σε startups κ.ά.
• Καινοτομία στη Δημόσια Υπηρεσία ‒ Innovation Labs
Προτείνουμε:
• Δημιουργία Εργαστηρίων Καινοτομίας στη Δημόσια Υπηρεσία, στα πρότυπα άλλων χώρων, με σκοπό την ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων σε μεγάλα ζητήματα του δημόσιου τομέα, καθώς και τη βελτίωση της εξυπηρέτησης των πολιτών και των επιχειρήσεων.
• Διασφάλιση πρόσβασης σε γρήγορο και φθηνό διαδίκτυο, επένδυση σε υποδομές, όπως τα κέντρα αριστείας και Big Data Centers, επένδυση στο λεγόμενο έξυπνο νησί (Smart Island : network of smart cities and communities) και προώθηση της δημιουργίας Περιφέρειας Γνώσης πόλεων, όπως για παράδειγμα της Λευκωσίας.
2. Θέματα Χρηματοδότησης (funding)
Ένα από τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα είναι η διασφάλιση διαχρονικής και σταθερής χρηματοδότησης, ώστε να αποφεύγεται τόσο η διακοπή της ερευνητικής ροής όσο και η διαρροή ερευνητών στο εξωτερικό (brain drain).
Μέχρι το 2027, υπάρχει επίσης μια εξωγενής εξάρτηση (π.χ. στην κατάρτιση προτεραιοτήτων), από το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και από τα Διαρθρωτικά Ταμεία. Η μεγαλύτερη εξάρτηση αφορά ουσιαστικά τη χρηματοδότηση/διάθεση κονδυλίων. Χωρίς τα ευρωπαϊκά ταμεία, που αποζημιώνουν την εθνική χρηματοδότηση, ουσιαστικά δεν θα είχαμε επένδυση σε Ε&Κ. Από την άλλη, στην Κύπρο υπάρχουν ακόμα εμπόδια και αχρείαστες γραφειοκρατικές διαδικασίες για τους ερευνητές.
Προτάσεις:
• Κατάρτιση ενός σταθερού πλάνου χρηματοδότησης.
Η απουσία σταθερού πλάνου χρηματοδότησης εκ μέρους του Υφυπουργείου και της Γενικής Διεύθυνσης Ανάπτυξης έχει ως συνέπεια την αδυναμία του ΙΔΕΚ να έχει οργανωμένα και σταθερά ετήσια πλάνα χρηματοδότησης, οδηγώντας έτσι στην εξάρτηση του τοπικού «οικοσυστήματος» από εξωτερική χρηματοδότηση. Το πλάνο θα είναι σαφές και σταθερό, με διαδικασίες αξιολόγησης αποτελεσματικές και διαφανείς, ώστε να εξασφαλίζεται η έγκαιρη αξιολόγηση των ερευνητικών προτάσεων και να αποφεύγεται ο ετεροχρονισμός τους, που συνεπάγεται τη διακοπή της ερευνητικής ροής.
• Αύξηση της επένδυσης στην έρευνα/καινοτομία.
Προτείνουμε αύξηση της επένδυσης στην έρευνα και την καινοτομία, ώστε να φτάσει στον μέσο όρο της Ε.Ε. Βάσει δεδομένων της Παγκόσμιας Τράπεζας, οι επενδύσεις στην έρευνα και ανάπτυξη στην Κύπρο ήταν το 2020 μόλις στο 0,82% του ΑΕΠ και στο 0,89% το 2021, ενώ ο μέσος όρος της Ε.Ε. ήταν 2,3%.
Για να επιλυθούν πολλά από αυτά τα προβλήματα χρηματοδότησης, χρειάζεται:
• Επαναξιολόγηση της φιλοσοφίας παραχώρησης θεσμικής κρατικής χορηγίας.
• Επένδυση σε βασικές υποδομές έρευνας (core facilities).
• Στρατηγικός σχεδιασμός από το Υφυπουργείο / κατάρτιση προτεραιοτήτων μετά από δημόσια διαβούλευση / στοχοθέτηση.
• Παραχώρηση ανταγωνιστικής χρηματοδότησης σε επιλεγμένα top-down projects με πραγματική αξία.
• Αξιοποίηση υφιστάμενων υποδομών και ενίσχυση της συνεργασίας σε εθνικό επίπεδο.
• Επαναξιολόγηση του νομοθετικού πλαισίου που αφορά τις εταιρείες spin off, διασφαλίζοντας τόσο την επανεπένδυση των κερδών στην Κοινωνία όσο και τη δυνατότητα των ακαδημαϊκών/ερευνητών να διαχύσουν την καινοτομία σε υπηρεσίες και προϊόντα προς όφελος του κοινωνικού συνόλου.
3. Ανθρώπινο Δυναμικό
• Θεσμοθέτηση οδικού χάρτη καριέρας (career pathway) ερευνητών.
Το ανθρώπινο δυναμικό που απασχολείται σε θέματα έρευνας και καινοτομίας αποτελείται τόσο από ακαδημαϊκούς και ερευνητές όσο και από το υπόλοιπο προσωπικό, όπως λειτουργούς/διαχειριστές έρευνας. Το βασικό ζητούμενο πρέπει να είναι η διασφάλιση πρώτιστα των συνθηκών εργασίας των εργαζομένων αλλά και η πρόταση για θεσμοθέτηση career pathway που να αφορά τους ερευνητές, στα πρότυπα άλλων χωρών του εξωτερικού, ώστε να αποφευχθεί ή και να αντιστραφεί το brain drain. Οι εργασιακές συνθήκες των ερευνητών καθορίζονται από τις βραχυπρόθεσμες (1-5 χρόνια) χρηματοδοτήσεις των ερευνητικών προγραμμάτων. Οι ερευνητές αλλάζουν συχνά ερευνητικά προγράμματα, ενώ το εργασιακό τους περιβάλλον καθορίζεται, πολλές φορές αυθαίρετα, από τους εργοδότες και τις χρηματοδοτικές τους αρχές. Κατά συνέπεια η εργασιακή αβεβαιότητα δημιουργεί πολλά προβλήματα στους ερευνητές, αφού δεν μπορούν να σχεδιάσουν μακροπρόθεσμα τη ζωή τους. Σε αναζήτηση σταθερότητας, πολλά ταλαντούχα και έμπειρα άτομα εγκαταλείπουν τον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας. Το φαινόμενο αυτό, σε συνάρτηση με άλλα προβλήματα στην ανάπτυξη της έρευνας και καινοτομίας στην Κύπρο, δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο, που κρατά καθηλωμένες τις παραγωγικές δυνατότητες του τόπου, σε έναν νευραλγικό για την οικονομική ανάκαμψη τομέα, όπως είναι η έρευνα και η καινοτομία. Ο όρος «ειδικοί επιστήμονες», που χρησιμοποιείται σήμερα για τους ερευνητές, δεν αντικατοπτρίζει το στάδιο καριέρας των ερευνητών και τους δημιουργεί περαιτέρω προβλήματα.
Προτάσεις:
- Θεσμοθέτηση σταδίων καριέρας (career stages) για τους ερευνητές. Το στάδιο καριέρας πρέπει να καθορίζεται από τις ικανότητες και την εμπειρία του ερευνητή. Παράλληλα, πρέπει να καθορίζεται η μισθολογική κλίμακα και τα εργασιακά ωφελήματα του ερευνητή.
- Καθορισμός εργασιακών δικαιωμάτων.
- Καθορισμός ωφελημάτων
- Δημιουργία προγραμμάτων μονιμοποίησης μέσω της βαθμίδας ανεξάρτητου ερευνητή (Fellowship) στα δημόσια Πανεπιστήμια. Προγράμματα χρηματοδότησης που δίνουν την ευκαιρία σε ερευνητές να αναπτύξουν έρευνα και να προσελκύσουν περαιτέρω χρηματοδότηση. Όροι για μονιμοποίηση μπορούν να ενταχθούν και σε υφιστάμενα ευρωπαϊκά προγράμματα Fellowship (π.χ. Marie Curie Fellowship program)
• Καλλιέργεια κουλτούρας έρευνας και καινοτομίας
Η έρευνα και η καινοτομία πρέπει να ενταχθούν ως κουλτούρα ήδη από την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Προτείνουμε την ένταξη θεματικών, διδασκαλίας, δραστηριοτήτων και άλλων προτάσεων από νωρίς στην εκπαίδευση, όπως και στη συνεχιζόμενη εκπαίδευση επαγγελματικών φορέων και σωμάτων, για τη διασφάλιση της αναβάθμισης της κουλτούρας έρευνας και καινοτομίας.
• Ενσωμάτωση ύλης και μεθοδολογίας STEAM σε όλες τις βαθμίδες της Εκπαίδευσης
Προτείνουμε:
- Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε θέματα STEAM (Science, Technology, Engineering, Mathematic / Επιστήμη, Τεχνολογία, Μηχανική, Μαθηματικά).
- Επίγνωση (awareness) της σημαντικότητας των STEAM.
- Επέκταση του θεσμού του Σχολείου STEAM σε όλα τα ολοήμερα σχολεία (υποχρεωτικά και μη).
- Δημιουργία Χώρων Καινοτομίας και Κατασκευαστικής Δημιουργικότητας (Makerspaces) σε όλα τα σχολεία και θέσπιση Ετήσιων Εκθέσεων Καινοτομίας και Κατασκευαστικής Δημιουργικότητας (Makers Fairs)
Η απόκτηση διαθεματικών δεξιοτήτων, καθώς και η καλλιέργεια της φαντασίας και της δημιουργικότητας από τη νεαρή ηλικία, επηρεάζουν σημαντικά τις δυνατότητες των ατόμων για επιτυχή μετέπειτα ενασχόληση με την έρευνα, την καινοτομία και την επιχειρηματικότητας. Συνεπώς, είναι πολύ σημαντικό να δοθεί σε κάθε παιδί της Δημόσιας Εκπαίδευσης η δυνατότητα να αναπτύξει τις γνώσεις του γύρω από τεχνολογίες του παρόντος και του μέλλοντος, όπως τρισδιάστατους εκτυπωτές, VR, AR, ηλεκτρονικά συστήματα, αισθητήρες, μικροεπεξεργαστές κ.ά.
• Προώθηση της συμμετοχής γυναικών σε κατευθύνσεις STEAM.
Προτείνουμε την παροχή κινήτρων, είτε μέσω υποτροφιών είτε μέσω υιοθέτησης ειδικών κριτηρίων, προκειμένου να αυξηθεί ο αριθμός των γυναικών που στρέφονται επαγγελματικά σε κατευθύνσεις STEAM.
• Εκστρατεία προσέλκυσης νέων ερευνητικών ταλέντων από το εξωτερικό.
Προτείνουμε:
• Παροχή ερευνητικών υποτροφιών σε συγκεκριμένους τομείς, σε συνεργασία με τα Κέντρα Αριστείας των Πανεπιστημίων.
• Ανάπτυξη και καλλιέργεια κουλτούρας αποδοχής και ενσωμάτωσης ταλέντων, ανεξαρτήτως εθνικότητας και φύλου.
• Παραχώρηση άδειας παραμονής και εργασίας σε μετανάστες με ακαδημαϊκό και επαγγελματικό υπόβαθρο σε STEAM.
• Αξιοποίηση αλλοδαπών αποφοίτων Πανεπιστήμιων στην Κύπρο, μέσω ειδικής άδειας παραμονής ή έκδοσης βίζας. Το μοντέλο αυτό θα μπορούσε να αξιοποιηθεί και για την αντιστροφή του brain drain σε brain gain, με τον επαναπατρισμό Κύπριων επιστημόνων.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ:
• Νέα Σμύρνη: 20χρονος εισέβαλε σε κηδεία και προκάλεσε πανικό – Χόρευε πάνω από το φέρετρο
• Οι 10+1 χριστουγεννιάτικες ταινίες που αξίζεις να δεις αυτές τις γιορτές - Δείτε trailers
Ανάλυση: Οι επιδιώξεις της Άγκυρας για οριοθέτηση ΑΟΖ με τη Συρία - Μπαράζ επαφών Λευκωσίας και Αθήνας
Η επιδίωξη της Άγκυρας να προχωρήσει σε οριοθέτηση ΑΟΖ με τη Συρία στο πλαίσιο του παράνομου τουρκολυβικού μνημονίου βρίσκεται προ των πυλών, ενώ την ίδια ώρα ο Ταγίπ Ερντογάν παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Ακολουθήστε το Tothemaonline.com στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
