Πώς φτάσαμε ως εδώ – Το ιστορικό από το 2007
Η πρώτη προσπάθεια οριοθέτησης έγινε το 2007, όταν Λίβανος και Κυπριακή Δημοκρατία κατέληξαν σε ένα μη δεσμευτικό προσχέδιο συμφωνίας. Η Κύπρος είχε ήδη προχωρήσει σε οριοθέτηση ΑΟΖ με την Αίγυπτο (2003) και το Ισραήλ (2010), με στόχο να δημιουργήσει ένα σαφές νομικό πλαίσιο για αξιοποίηση υδρογονανθράκων.
Ωστόσο, το προσχέδιο του 2007 δεν κυρώθηκε ποτέ από το λιβανικό κοινοβούλιο, για τρεις βασικούς λόγους:
1. Ενδοπολιτικές αναταράξεις στον Λίβανο
Κατά την περίοδο 2007–2010, η χώρα βρέθηκε σε κατάσταση πολιτικών κρίσεων, με κυβερνητικά κενά, εσωτερικές αντιπαραθέσεις και μεταβατικές περιόδους που δεν επέτρεπαν τη λήψη στρατηγικών αποφάσεων.
2. Η πίεση της Τουρκίας
Η Άγκυρα ασκούσε και συνεχίζει να ασκεί έντονη διπλωματική πίεση στον Λίβανο, να μην προχωρήσει σε συμφωνία με την Κυπριακή Δημοκρατία, με το επιχείρημα ότι η Κύπρος δεν αντιπροσωπεύει ολόκληρο το νησί.
Η Τουρκία επιχείρησε διαχρονικά να μπλοκάρει κάθε οριοθέτηση, που θα νομιμοποιούσε τη διεθνή θέση της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ανατολική Μεσόγειο.
3. Διαφωνίες Λιβάνου–Ισραήλ για τη δική τους ΑΟΖ
Ο Λίβανος θεωρούσε ότι το προσχέδιο του 2007 περιόριζε τη διεκδίκησή του απέναντι στο Ισραήλ σε θαλάσσιο “τρίγωνο” έκτασης περίπου 860 τ.χλμ.
Έτσι, δεν ήθελε να δεσμευτεί με μια συμφωνία με την Κύπρο προτού διευθετήσει τη διαφορά του με το Ισραήλ.
Η επίλυση της διαφοράς αυτής ξεκίνησε ουσιαστικά μόλις το 2022, όταν επετεύχθη συμφωνία με αμερικανική διαμεσολάβηση.
Με αυτά τα δεδομένα, το 2007 “πάγωσε”, και η συμφωνία ανασύρθηκε μόνο τα τελευταία δύο χρόνια, μέσα σε κλίμα πρωτοφανούς διπλωματικής κινητικότητας μεταξύ Λευκωσίας και Βηρυτού.
Γιατί η συμφωνία υπογράφηκε τώρα
Η συνάντηση των δύο προέδρων- Νίκου Χριστοδουλίδη και Joseph Aoun στη Βηρυτό, επισφραγίζει μια πολιτική σύγκλιση που ωρίμασε λόγω:
• Αναγκών ενεργειακής ασφάλειας Λιβάνου
Ο Λίβανος, μετά την οικονομική κατάρρευση του 2019–2021, αναζητά νέους πυλώνες ανάπτυξης και βλέπει στους θαλάσσιους πόρους μια ευκαιρία.
• Στρατηγικής της Κύπρου για περιφερειακές συμμαχίες
Η Κυπριακή Δημοκρατία αναδεικνύεται σε διασυνδετικό κόμβο ΕΕ–Μέσης Ανατολής, ειδικά ενόψει της κυπριακής Προεδρίας της ΕΕ.
• Μεγαλύτερη ωριμότητα και σταθερότητα των διαπραγματεύσεων
Μετά το 2022, όταν έκλεισε η διαφορά Ισραήλ–Λιβάνου, άνοιξε ο δρόμος για οριοθέτηση και με την Κύπρο.
Τι αλλάζει με τη συμφωνία – η «δεύτερη ανάγνωση»
Πέρα από το προφανές-την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών- η συμφωνία έχει βαθύτερες συνέπειες που αξίζει να διαβαστούν πίσω από τις γραμμές.
1. Η Κύπρος ενισχύει τη διεθνή της νομιμοποίηση
Η συμφωνία με τον Λίβανο προστίθεται σε εκείνες με Αίγυπτο και Ισραήλ, διαμορφώνοντας ένα σταθερό δαχτυλίδι συνεργασιών γύρω από το νησί, στη βάση του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας (UNCLOS).
2. Ο Λίβανος αποκτά πρόσβαση σε ένα ασφαλές νομικό πλαίσιο για γεωτρήσεις
Για μια χώρα με τεράστια οικονομική ανάγκη και κρίση στην ηλεκτροπαραγωγή, η συμφωνία αποτελεί βήμα προς ενεργειακή αυτοδυναμία.
3. Αναβαθμίζεται ο ρόλος της Κύπρου ως ευρωπαϊκής πύλης της Ανατολικής Μεσογείου
Η Κύπρος εμφανίζεται ως ο πιο αξιόπιστος συνομιλητής της περιοχής για την ΕΕ — ειδικά τώρα που αναλαμβάνει την Προεδρία του Συμβουλίου.
4. Το project ηλεκτρικής διασύνδεσης Κύπρου–Λιβάνου
Η κοινή προσφυγή στην Παγκόσμια Τράπεζα για μελέτη βιωσιμότητας δείχνει ότι η συμφωνία ΑΟΖ είναι η τεχνική βάση για ευρύτερες συνεργασίες: Ενέργεια, υποδομές, τηλεπικοινωνίες, ασφάλεια.
Οι αντιδράσεις της Άγκυρας
Η Τουρκία παραδοσιακά απορρίπτει κάθε συμφωνία της Κυπριακής Δημοκρατίας για ΑΟΖ.
Και στην περίπτωση του Λιβάνου έχουν καταγραφεί:
• Διπλωματικές παρεμβάσεις κατά του 2007 προσχεδίου
Η Άγκυρα είχε τότε ζητήσει από τον Λίβανο να μην κυρώσει τη συμφωνία, υποστηρίζοντας ότι «αγνοεί τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων».
• Αντίδραση μετά την ανακοίνωση της επικείμενης οριοθέτησης (2024–2025)
Το τουρκικό ΥΠΕΞ εξέφρασε ότι καμία συμφωνία δεν είναι «νόμιμη» αν δεν περιλαμβάνει την «τουρκοκυπριακή πλευρά», επαναλαμβάνοντας την πάγια θέση ότι η Κυπριακή Δημοκρατία «δεν εκπροσωπεί το νησί στο σύνολό του».
• Στρατηγικός προβληματισμός της Άγκυρας
Η Κύπρος πλέον έχει συμφωνίες με Αίγυπτο–Ισραήλ–Λίβανο και στενή ενεργειακή σχέση με Ελλάδα–ΕΕ.
Αυτό περιορίζει τα περιθώρια της Τουρκίας να επιβάλει δικές της διεκδικήσεις στη νοτιοανατολική Μεσόγειο.
Δεν αποκλείεται στο επόμενο διάστημα να ενταθούν οι ρητορικές εντάσεις από την τουρκική πλευρά, ειδικά σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο και τις τουρκικές φιλοδοξίες για ρόλο ενεργειακού κόμβου.
Μια συμφωνία που κλείνει εκκρεμότητες και ανοίγει δρόμους
Η οριοθέτηση της ΑΟΖ Κύπρου–Λιβάνου είναι η ολοκλήρωση μιας εκκρεμότητας 20 ετών, ένα σαφές μήνυμα για τη θέση της Κυπριακής Δημοκρατίας στην περιοχή και μια γεωπολιτική επένδυση που μπορεί να μετατρέψει την Ανατολική Μεσόγειο σε σταθερότερο χώρο συνεργασίας.
Πρακτικά, για πρώτη φορά μετά από χρόνια, Λευκωσία και Βηρυτός προχωρούν μαζί και συμφωνημένα σε μια περιοχή όπου οι ισορροπίες είναι εύθραυστες και οι ενεργειακές προοπτικές, τεράστιες.
