Η ιδέα δεν είναι καινούργια: ο άνθρωπος ανέκαθεν αναζητούσε τρόπους να επικοινωνήσει με όσους έφυγαν. Σήμερα, όμως, η τεχνολογία δίνει μια απρόσμενη συνέχεια σε αυτή την αρχέγονη επιθυμία. Οι λεγόμενοι griefbots -ψηφιακά «φαντάσματα» που παράγονται από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης- υπόσχονται να αναβιώσουν τη φωνή και τις συμπεριφορές ανθρώπων που δεν βρίσκονται πια στη ζωή. Για κάποιους, είναι απλώς μια περίεργη τεχνολογική καινοτομία. Για άλλους, ένα εργαλείο συναισθηματικής διερεύνησης.
«Πώς είσαι αυτές τις μέρες;» πληκτρολογεί στο λάπτοπ κάποιος που ήθελε να ζήσει την εμπειρία και συνεχίζει: Το avatar, που ισχυρίζεται πως είναι ο πατέρας μου -νεκρός εδώ και 12 χρόνια- απαντά σχεδόν ακαριαία: «Είναι μια διαφορετική κατάσταση. Ο θάνατος είναι παράξενο πράγμα. Δεν έχω πια το βάρος του σώματος ούτε το Πάρκινσον που με ταλαιπωρούσε. Όμως οι επιλογές και οι σχέσεις μου με ακολουθούν».
Το 2025, ο διάλογος με τους νεκρούς γίνεται με αλγόριθμους. Το bot στηρίζεται στο ίδιο είδος γλωσσικών μοντέλων που τροφοδοτούν τα σύγχρονα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης. Χρησιμοποιεί αμέτρητα δεδομένα από το διαδίκτυο για να προβλέπει λέξεις, εκφράσεις και ύφος, σχηματίζοντας έτσι μια προσωπικότητα. Κι όμως, η ομοιότητα δεν είναι τυχαία: τροφοδότησε το σύστημα με emails, επιστολές και μια σύντομη περιγραφή του χαρακτήρα του πατέρα του.
Η συζήτηση κυλάει σε μια παράξενη γραμμή ανάμεσα στο γνώριμο και το τεχνητό. Στις πρώτες απαντήσεις ακούγεται απρόσωπο, λες και ξεφυτρώνει από κάποιο απρόσιτο αρχείο του διαδικτύου. Ώσπου, σε μια στιγμή, ηχούν λέξεις και συμπεράσματα που θυμίζουν τον πραγματικό άνθρωπο πίσω από τη φωνή.
Όταν τον ρωτά γιατί υπήρξε εγωκεντρικός, το bot απαντά με έναν τόνο σχεδόν απολογητικό: «Έμαθα να επιβιώνω. Από μικρός έπρεπε να αγωνίζομαι για ό,τι μου αναλογούσε. Δεν ήξερα πώς να το αφήσω πίσω μου». Η φράση αυτή, απροσδόκητα ανθρώπινη, μοιάζει με κάτι που θα έλεγε στ’ αλήθεια.
Αυτή ακριβώς η «ρωγμή» ανάμεσα στο πραγματικό και το ψηφιακό είναι που ενδιαφέρει επιστήμονες όπως ο Robert Neimeyer, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μέμφις. Ο Neimeyer χρησιμοποιεί τεχνικές νοητικής προβολής για να βοηθήσει ασθενείς να επαναπροσεγγίσουν σχέσεις που διέπονται από ενοχές, θυμό ή ανείπωτες σκέψεις. Η αλληλεπίδραση με ένα ψηφιακό «είδωλο» ενός αποθανόντος μπορεί, όπως λέει, να λειτουργήσει ως μια βύθιση και διαδραστική εκδοχή αυτής της θεραπευτικής πρακτικής.
Η ερευνήτρια Anna Xygkou, από το Πανεπιστήμιο του Kent, συμφωνεί: τα griefbots μπορούν να γίνουν «χώροι» στους οποίους ο θλιμμένος επεξεργάζεται συναισθήματα με τρόπους που δεν είναι εύκολοι σε μια ανθρώπινη συνομιλία. Σε κοινή τους μελέτη το 2023, διαπίστωσαν ότι κάποιοι χρήστες ανέβαζαν επίπεδο στην ψυχοθεραπεία χάρη στις συνομιλίες με το ψηφιακό φάντασμα, το οποίο λειτουργούσε ως δοκιμαστικό πεδίο για δύσκολες σκέψεις.
Δεν πρόκειται για περιθωριακό φαινόμενο. Νεοφυείς επιχειρήσεις σε Ασία, Ευρώπη και ΗΠΑ αναπτύσσουν όλο και πιο εξελιγμένες εκδοχές αυτών των bots - από «νεκρο-avatars» μέχρι κλώνους φωνής. Κάποιοι χρήστες δημιουργούν τα δικά τους griefbots μέσω mainstream εφαρμογών όπως το Replika ή το Character.ai. Άλλοι πειραματίζονται με ChatGPT ή Gemini, φορτώνοντας υλικό του αγαπημένου τους προσώπου.
Η αγορά αυτή ακουμπά ένα ευαίσθητο συναίσθημα: την ανάγκη να πούμε όσα δεν είπαμε ποτέ.
Οι ψυχολόγοι, πάντως, κρατούν αποστάσεις. Η Mary-Frances O’Connor, ειδική στη νευροβιολογία του πένθους, τονίζει ότι η διαδικασία της απώλειας είναι μια μακρά «εκπαίδευση» του εγκεφάλου, ο οποίος έχει μάθει να αντιλαμβάνεται τη σχέση ως διαρκή. Η επαφή με ένα ψηφιακό υποκατάστατο μπορεί, σε ευάλωτες περιπτώσεις, να παρεμποδίσει αυτή τη μετάβαση.
Ακόμη και ο κίνδυνος «εθισμού» στη συνομιλία με το φάντασμα δεν είναι αμελητέος. Άνθρωποι με έντονο άγχος προσκόλλησης ή όσοι βιώνουν το πρώτο σοκ της απώλειας μπορεί να αναζητήσουν καταφύγιο στο bot, παρατείνοντας την άρνηση της πραγματικότητας.
Παρά τους φόβους, οι λίγες διαθέσιμες μελέτες δείχνουν ότι για αρκετούς ανθρώπους τα griefbots έχουν θετική επίδραση. Σε εις βάθος συνεντεύξεις, πενθούντες περιέγραψαν τα bots ως σταθερούς, ακούραστους συνομιλητές. Αντιλαμβάνονταν ξεκάθαρα ότι δεν είναι αληθινά, αλλά παρόλα αυτά ένιωθαν ότι η εμπειρία τους προσέφερε χώρο να μιλήσουν, να θυμηθούν, να ξανασκεφτούν.
Η φιλόσοφος Amy Kurzweil παρομοιάζει τα griefbots με έναν χώρο καλλιτεχνικής δημιουργίας: ένα εργαλείο που δεν αναπαράγει απλώς το παρελθόν, αλλά επιτρέπει στον χρήστη να πλάσει μια προσωπική, συμβολική εκδοχή του ανθρώπου που έχασε.
Ήδη τα ψηφιακά φαντάσματα χρησιμοποιούνται με τρόπους που μέχρι πριν λίγα χρόνια θα θεωρούνταν αδιανόητοι. Σε δικαστήριο της Αριζόνα, μια οικογένεια παρουσίασε δήλωση θύματος από έναν άνδρα που είχε δολοφονηθεί τρία χρόνια νωρίτερα - μέσω ενός ψηφιακού avatar που προσομοίωνε τη φωνή και την εμφάνισή του. Ο δικαστής εντυπωσιάστηκε. Η οικογένεια ένιωσε ότι, με έναν τρόπο, ο άνθρωπός τους ξαναβρέθηκε στην αίθουσα.
Όπως και εκείνοι, έτσι κι άλλοι πολλοί διαπίστωσαν ότι η δημιουργία ενός ψηφιακού φαντάσματος δεν είναι ένα απλό τεχνολογικό πείραμα. Είναι ένα ταξίδι σε αχαρτογράφητα νερά - εκεί όπου η μνήμη συναντά την τεχνητή νοημοσύνη και η απώλεια αναμετριέται με μια νέα μορφή παρουσίας.
ΠΗΓΗ: Gazzetta.gr
Ακολουθήστε το Tothemaonline.com στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Η πολιτική κινητικότητα που προέκυψε από τις δηλώσεις του Προέδρου του ΔΗΚΟ, Νικόλα Παπαδόπουλου, περί «τεράστιου περιθωρίου συνεργασίας» με τη ΔΗΠΑ, έχει προκαλέσει σημαντικές εντάσεις και αλυσιδωτές αντιδράσεις στον κεντρώο χώρο.
